Op drift in Zagreb
Martin Nachbar en Jochen Roller choreograferen een andere kijk op steden
Een toeristische gids is een erg conventionele manier om een vreemde stad te ontdekken. De situationisten ontwierpen ‘dérives’ waarbij ze zich letterlijk en figuurlijk lieten ‘afdrijven’ en zo vreemde elementen in een bekende omgeving ontdekten. In die avantgardepraktijk vonden de Berlijnse choreografen Martin Nachbar en Jochen Roller inspiratie om een alternatieve blik te werpen op Berlijn, Brussel, Tel Aviv en Zagreb. Op het Klapstukfestival organiseren ze enkele dérives in Leuven en brengen ze in Mnemonic Nonstop verslag uit van hun wedervaren elders. Van deze grillige stadswandelingen kregen we alvast een voorproefje in Zagreb.
Op 12 september is Nachbar in Zagreb aan het werk op het festival Operation: City en heeft graag gezelschap op een dérive doorheen de stad. “Voor deze dérive wil ik 15 januari 1992 als uitgangspunt nemen, de datum waarop de EU Kroatië en Slovenië als onafhankelijke staten erkende. We kunnen de cijfers 15.01.1992 omzetten in een traject waarbij we tramlijnen 1, 5, 11, 9, nogmaals 9 en 2 volgen en telkens overstappen wanneer ze elkaar kruisen,” zo verklaart Nachbar de werkwijze. We vertrekken op het centrale stadsplein om 18.00 uur en zullen elke vijf minuten een foto nemen en een notitie maken, met die ene datum in het achterhoofd.
Intussen licht Nachbar toe waar een dérive nu eigenlijk op aanstuurt: “We ontlenen de praktijk aan de situationisten, een groep rond Guy Debord die zich in de jaren vijftig en zestig in de stad lieten ‘afdrijven’ om die op een alternatieve manier waar te nemen, voorbij de stad die we kennen via urbanisme en planning. Ze ontwierpen zelfs ‘psychogeografische’ wetenschap. Die was niet verstoken van ironie, want hun subjectieve ervaringen waren natuurlijk niet echt meetbaar.”
Om 18.20 uur noteert Nachbar: “Op tram 1 was er een vrouw die niesde. Toen ik ‘gezondheid!’ zei reageerde ze niet, maar even later, toen ik vroeg naar de halte Subiceva, zei ze in perfect Engels: ‘gezondheid’ is ‘nazdravlje!’ in Kroatisch. We praten over elkaars allergieën en het ambrosia dat ons doet niezen. Ze weet niet hoe het eruit ziet, enkel hoe het voelt. Misschien weten mensen hier niet hoe 15.01.1992 eruitzag, enkel hoe het aanvoelde? Of misschien zijn ze er allemaal allergisch voor? Zeker is dat ik allergisch was voor Helmut Kohl en Hans-Dietrich Genscher toen ze aan de macht waren.”
Ondertussen maken we foto’s van vitrines, logo’s, vuilnisbakken, straatnaambordjes, reclamepanelen en mensen. Soms van dat alles tegelijk. “18.50 uur. De Zweedse Ambassade, de Kroatische Encyclopedie, een koffiehuis, Hama, Mobitel Centre, Havana Cigar Shop en een hoop andere winkels gelegen aan Frankopanska 22. Ik ben geïntrigeerd door de spidermanpop in de vitrine van Land of Magic voor 49 Kuna, nog geen 7 Euro. Wat me herinnert aan de vraag of Kroatië deel zal worden van de EU of niet.”
Niet veel later komen we terecht op de opening van de expo Europe 2020: Today for tomorrow?, waar internationale ontwerpers posters met logo’s voor de toekomstige EU tonen. Daarna voert tram 9 ons weg uit het centrum en daarna weer de stad in. We komen een neonverlichting tegen die ‘Kronos’ leest. Notities over de begrippen ruimte en tijd worden gemaakt. En hier en daar een knipoog naar de situationisten. “20.05 uur. De botanische tuin achter ons is volledig in kaart gebracht: rechthoeking, netjes opgedeeld in gelijke vakken, genummerd. Niet meteen een plek die drifters zouden bezoeken, flaneren doen ze overigens al helemaal niet. Zo opwindend is de psychogeografie van planten uiteindelijk niet – tenzij je ze rookt misschien?”
In andere steden hanteerde Nachbar overigens andere strategieën: “We gaan op zoek naar scheuren in de officiële kaarten en ontwikkelen manieren om daartoe te komen. Bijvoorbeeld door met de kaart van Kinshasa in Brussel op stap te gaan en verzeild te raken in gesprekken over migratie en kolonialisme. Op het strand van Tel-Aviv hielden we een ‘zit-dérive’ en werd duidelijk hoe mensen met de publieke ruimte omgaan, of ze veel of weinig plek nodig hebben. Toen ik in Berlijn een man achtervolgde en die op een gegeven moment stopte bij een kraam om een Playboy te doorbladeren, begreep ik dat vele passages door een stad met interesse en verlangen te maken hebben. Dérives sturen je perceptie bij, zorgen voor intense momenten en onverwachte ontmoetingen. Hoe je al die ervaringen en gegevens uiteindelijk in een kaart of een choreografie zichtbaar maakt en deelt met anderen, is een complexe kwestie.”