sarma

Dansen is een spel, net zoals voetbal

Choreograaf Xavier Le Roy betrekt publiek in 'Project/Projet'

(tijd) - De Franse choreograaf Xavier Le Roy werkt al enkele jaren aan een onderzoek naar de betekenis van improvisatie en spel in het danstheater. In het Brusselse Kaaitheater stelt hij nu 'Project/Projet' voor. Dat is een uitwerking van het vroegere 'Extensions'-experiment. Deze keer staat de toeschouwer in het stuk veel meer centraal. En er wordt zelfs over voetbal gesproken. Want dansen en voetballen hebben wel wat gemeen: beide zijn opgebouwd rond stringente beperkingen van de toegelaten regels.

Xavier Le Roys onderzoek in 'Extensions' werd geïnspireerd door een eenvoudige observatie van het functioneren van dansvoorstellingen. Ze komen vaak tot stand door improvisatie. Een aanzienlijk deel van de arbeid van de choreograaf bestaat daarna uit het selecteren, 'indikken' en vooral herhaalbaar maken van wat zich tijdens de repetities spontaan aandient. In zekere zin is dat een paradox: een gebeurtenis is nooit op dezelfde wijze herhaalbaar. Om de kracht van de oorspronkelijke handeling te bewaren, zou elke voorstelling een repetitie moeten zijn. Maar hoe structureer je zo'n voorstelling dan? Hoe vermijd je de totale chaos? Hier neemt Le Roy zijn toevlucht tot de notie van spel. Spelen is nauw verwant aan theater. Elk spel is ook een fictie: je speelt een rol en je doet dat heel serieus, hoewel je heel goed weet dat het niet 'echt' is. Een spel transformeert de regels van de samenleving naar een ander vlak. In 'Extensions' lagen de spelregels echter niet volkomen vast. Ze konden evolueren doorheen de voorstelling. Voor veel toeschouwers was dit vreemde ritueel erg verwarrend: wat had dit met theater, met henzelf te maken? Die vragen zijn in 'Project/Projet' aan de orde.

Xavier Le Roy: 'We merkten dat we ver verwijderd waren van wat mensen in het theater zoeken. Daarom bracht ik een groep mensen samen om het onderzoek tot zijn logische conclusie te brengen. Ik wilde tot een vorm komen waarin ik het publiek deelachtig kon maken aan mijn onderzoek op een manier die beter aansluit bij wat mensen verwachten van of zoeken in het theater. Dat is een moeilijke evenwichtsoefening. Je blijft natuurlijk verstrikt in de oorspronkelijke paradox: de tegenstelling tussen het oorspronkelijke moment en de herhaling ervan. Maar je kan de voorstelling wel zo structureren dat de rol en het belang van de toeschouwer veel duidelijker verrekend en zichtbaar gemaakt wordt. Je kan bijvoorbeeld de vraag stellen waarom een kijker de ene gebeurtenis als een spel, bijvoorbeeld voetbal, herkent en de andere als een choreografie. En waarom een kijker bij een spel niet en bij een choreografie wel naar betekenis zoekt. Zelfs als die betekenis er niet is.'

Gevoel

Met enkele treffende voorbeelden verduidelijkt Le Roy wat hij bedoelt. 'Het voetbalspel is geconstrueerd vanuit een stringente beperking van de toegelaten regels. Je mag de bal namelijk enkel met de voeten raken. Dat levert een heel specifieke lichaamstaal op. Ook een dansvoorstelling is opgebouwd rond bepaalde, gelijkaardige beperkingen, ook al dichten we sommige beperkingen een meer choreografisch karakter toe. Bepaalde bewegingen worden bijvoorbeeld herhaald, bepaalde richtingen worden opgelegd enzovoort. Maar op zich zijn die regels niet meer zinvol of zinledig dan die van een voetbalspel. En toch gaan we naar betekenis op zoek.

Dat bewijst in zekere zin dat de theatrale situatie zelf, het blote feit dat acteurs en toeschouwers in een ruimte aanwezig zijn, reeds betekenis produceert. Ongeacht wat je daar verder aan toevoegt. 'Le sens, c'est la présence'. Je kan dan gaan onderzoeken welke parameters de voorstelling afbakenen en tot een voorstelling maken. Het applaus dat een voorstelling beëindigt bijvoorbeeld. We hebben het begin en einde van de voorstelling wat gemanipuleerd om dat scherp te stellen. Maar hoe dat gebeurt moet een verrassing blijven.'

Afhankelijk

Hoe theoretisch 'Project/Projet' ook geformuleerd wordt, de voorstelling is erg kwetsbaar. Of ze werkt of niet hangt immers af van het publiek. Le Roy: 'Als de dialoog met het publiek goed zit, helpt dat de uitvoering een heel eind op weg. Met dialoog bedoel ik dat het publiek zijn betrokkenheid kenbaar maakt door te lachen of door partij te kiezen. Dit is immers geen contemplatieve voorstelling. Hoe meer de mensen, zoals bij sport, partij kiezen, des te beter werkt ze. Als het publiek daarentegen op afstand blijft en niet reageert, valt de voorstelling dood. Alleen al om die reden is het opzet erg omstreden. Maar maakt ze hopelijk ook iets duidelijk.'

Met een kleine kunstgreep wordt het belang van het publiek in deze 'dansmatch' trouwens nog zichtbaarder gemaakt. De dansers komen niet op vanuit de coulissen, maar bevinden zich onder het publiek als ze niet spelen. En het publiek zit mee in de lichtcirkel. 'Dat heen en weer geloop tussen 'podium' en 'zaal' verduidelijkt het belang van de communicatie. Dat is een oude bekommernis.

Ook bij een vroegere performance, 'Product of circumstances' probeerde ik de kijker te verleiden om bij de vertoning zelf, en niet achteraf, het woord te nemen.'

Pieter T'JONCK

'Project/Projet' staat op 21 en 22 nov., 20.30u. in het Kaaitheater. Inlichtingen en reservering: 02/201.59.59 of www.kaaitheater.be